برنامه ریزی درسی ، اصول و روش ها

نظم و برنامه‌ريزي

برنامه ریزی درهر مرحله ای از زندگی نیاز اصلی برای کسب موفقیت است . می گویند برنامه ریزی نکردن یعنی برنامه ریزی برای شکست . برنامه ریزی در مقاطع زمانی که نیازهای ما (حجم کارهایی که باید انجام شود بیششتر و یا در حدود فرصتی است که داریم اهمیت بسیار بیشتری پیدا خواهد کرد .

با توجه به حجم مباحث کنکور (که نسبت به سالهای پایه بسیار بیشتراست) و نیز فرصت محدودی که تا روز کنکور وجود دارد . برنامه ریزی اهمیت ویژه ای داشت . برنامه ریزی ، اصول ثابت و معینی دارد که هر داوطلبی که خواهان کسب رتبه مطلوب است باید آنها را رعایت کند و البته اصل تفاوتهای فردی را در جزئیات لحاظ کند .در این گفتار هفت اصل برنامه ریزی درسی را برسیکرده و سپس در سه گام روش تهیه یک برنامه اصولی را آموزش میی دهیم.

اصل 1 - تعادل مطالعاتی

در اصل تعادل باید توجه کنیم که درس ها را به اندازه اهمیت آنها مطالعه کنید.در همین دفترچه ضرایب دروس در زیرگروه های هر گروه آزمایشی آمده است . که با توجه به این ضرایب می توانید تعادل در مطالعه را مورد بررسی قرار دهید به طور مثال فرض کنید داوطلبی در گروه آزمایشی ریاضی ، یکی از رشته های ( زیر گروه 1) را به عنوان رشته مورد علاقه خود انتخاب کنید . همان طور که می دانید در آزمون سراسری ضریب دروس اختصاصی سه برابر ضریب دروس عمومی است،

بنا بر این ضرایب هر یک از دروس به شرح زیر خواهد بود :

شیمی(6)، فیزیک(9)، ریاضیات(12) ، زبان(2) ، دین و زندگی (3)، عربی (2)، ادبیات (4)

مجموع این ضرایب برابر 38 است . حال اگر داوطلب مورد نظر در هفته 45 ساعت مطالعه کند برای بیان کردن ساعت مطالعه مطلوب در هر ساعت باید از تناسب زیر استفاده کند :

مثلا در درس ادبیات که ضریب 4 دارد.

جمع ضریب ساعت مطالعه کل

38 x —> ساعت 5 ≈ x

ضریب ادبیات ساعت مطلوب مطالعه ادبیات

اصل 2 - واحد مطالعاتی

برخی از داوطلبان عادت دارند ساعت هامطالعه کنند و برخی دیگر نمیتوانند حتی چند دقیقه بصورت متوالی اینکار را انجام دهند. همانطور که قبلا تاکید کردیم کنکور به دلایل تفاوت هایی که با پایه دارد نیازمند تغییر در روش مطالعه و برنامه ریزی است. طبق تحقیقات صورت گرفته مطالبی که در ابتدا و انتهای واحد زمانی، مطالعه می شود دارای حداکثر یادآوری خواهند بود. (طبق نمودار)بنابراین اگر داوطلبی بدون وقفه بیش از دو ساعت مطلبی را مطالعه کند دارای دو حداکثر یادآوری خواهد بود. در حالیکه اگر همین دو ساعت، در دو زمان یک ساعته مطالعه شود. دارای حداکثر 4 یادآوری خواهد بود.

با توجه به آهنگ زمانی مطالعه، بهترین واحد زمانی بین 60 دقیقه تا 90 دقیقه می باشد. توصیه می کنیم به ازای هر 75 دقیقه مطالعه، 15 دقیقه استراحت کنید.

اصل 3 - تنوع طلبی

یکی از مهارت های لازم برای داوطلبان کنکور، توانایی انتقال یا (Shift) ذهنی است. در کنکور شما باید چندین درس را در کنار هم پاسخ دهید لذا باید این توانایی را داشته باشید. یکی از راه هایی که می توانید این مهارت را در خود ایجاد کنید؛ تنوع مطالعاتی است. در این اصل شما باید هر روز حداقل سه عنوان درس را بخوانید.

اصل 4 - ترتیب مطالعه دروس

دو نکته مهم در این اصل وجود دارد.

اولا بهتر است حداکثر دو درس اختصاصی را به صورت متوالی مطالعه کنید یعنی بعد از مطالعه دو درس اختصاصی، یک درس عمومی بخوانید.

دوما درس هایی را که علاقه بیشتری به آنها دارید در ابتدا و انتهای برنامه و درس هایی که خواندن آنها برایتان دشوار است را در اواسط برنامه مطالعه کنید. با این روش درس های سخت وقتی مطالعه می شوند که شما به اندازه کافی گرم شده اید.

اصل 5 - مطالعه آزاد

آیا تا به حال شده است که برنامه ای را تنظیم کنید و نتوانید آن را به درستی اجرا کنید. شاید بعضی از اوقات فقط به دلیل اینکه نتوانسته اید یک زنگ ( واحد ) مطالعه را انجام دهید دلسرد شده اید ...

برنامه تنظیم شده توسط شما اگر انعطاف کافی را نداشته باشد این مشکلات را به وجود خواهد آورد.

در هر برنامه ای 10 درصد کل برنامه باید " آزاد" باشد تا اگر حوادث غیرمتقربه ای باعث شد نتوانید پیش بینی را اجرا کنید در واحد مطالعه آزاد جبران شود، بنابراین:

در طول هفته چهار واحد مطالعاتی را در نظر بگیرید و نام یکی از درس های ضعیف خود را زیر خط کسری بنویسید، اگر در طول هفته ( قبل از مطالعه آزاد ) تمامی پیش بینی ها را اجرا کردید در زنگ مطالعه آزاد، درس ضعیف خود را یخوانید.اما اگر یک روز نتوانستید ( به هر دلیل ) یکی از واحدهای پیش بینی شده را اجرا کنید بعد از تغییر اولویت باید یکی از واحد ها را به مطالعه آزاد منتقل کنید.

اصل 6 - درس هر روز را همان روز مطالعه کنید

اگر جزو داوطلبانی هستید که مشغول به تحصیل در دوره پیش دانشگاهی می باشید و یا از فارغ التحصیلانی هستید که به کلاس می روید، این اصل مهمترین اصل برای شماست.طبق نمودار یادآوری مطالب بعد از یادگیری اوج گرفته و سپس به سرعت رو به کاهش می گذارد. اگر هر روز درس همان روز را مطالعه کنید علاوه بر اینکه سرعت مطالعه شما افزایش می یابد، عمق مطالب نیز بیشتر خواهد شد. بنابراین توصیه می کنیم هر روز درس های همان روز را مطالعه کنید.

اصل 7 - میزان خواب و استراحت

سوال بسیاری از داوطلبان این است که چند ساعت در روز بخوابیم . طبق تحقیقات خواب مورد نیاز افراد 15 تا 25 ساله در حدود شش الی هشت ساعت می باشد . یعنی اگر داوطلبی کمتر ا شش ساعت در شبانه روز بخوابد لطمه های جبران ناپذیری در دراز مدت خواهد دید . البته ممکن است این لطمه ها در کوتاه مدت ( مثلا چند هفته یا چند ماه ) احساس نشود اما به طور کلی کم خوابی علاوه بر کاهش میزان تمرکز پرش ذهن و افزایش بی دقتی و باعث کاهش سرعت مطالعه و ضعف در حافظه می گردد . یادتان باشد ارزش یک خواب خوب کمتر از یک مطاله مفید است . توصیه می شود از هفت ساعت خواب حداقل 5 ساعت آن به صورت متوالی می باشد . این کار انرژی بیشتری ایجاد خواهد کرد . اکنون باید بر اساس هفت اصل گفته شده .،سه گام زیر را انجام دهید تا برنامه درسی خود را معین کنید.

گام 1 - تعدادواحد مطالعاتی هر روز را تخمین بزنید

در گام اول شما باید هر روز هفته را به صورت فرضی در نظر بگیرید و طبق اصول ( واحد مطالعه و ...) تخمین بزنید که چند واحد مطالعاتی خواهید داشت مثلا شنبه ساعت 14:30 از مدرسه تعطیل می شوم و ساعت 15 به منزل می رسم . ساعت 16:30 الی می توانم درس خاندن را آغاز کنم . از ساعت 16:30 الی17:45 یک واحدمطالعاتی و ... و به این ترتیب مثلا متوجه می شوید که شنبه می توانید 5 واحد مطالعاتی داشته باشید و این کار را برای تمامی روزهای هفته انجام دهید .

گام 2 - مطالعه درس های هر روز را در همان روز قرار دهید

همانطور که در اصل یک شش گفتیم مطالعه درس هرروز را در یک جدول ( با توجه به تعداد واحد مطالعاتی که در گام یک معین کردید ) بنویسید و چهار زنگ مطالعه آزاد نیز در برنامه در نظر بگیرید بهتر است این چهار زنگ در طول هفته پخش باشد که اگر هر روز نتوانستید درسی را مطالعه کنید آن را سریعا جبران کنید .

گام 3 - قطعا تعداد بسیاری از واحدهای مطالعاتی خالی باقی مانده است که در گام آخر با توجه به اعدادی که در اصل اول استخراج کرده اید باید تعادل را در رنامه خود ایجاد کنید. یعنی مثلا اگر ساعت مطالعه ادبیات را 5 در نظر گرفته اید و تا انتهای گام دو ، دو واحد مطالعاتی برای ادبیات د نظر گرفته اید . باید سه واحد دیگر نیز به ادبیات ااظافه کنید . ( اصل تنوع مطالعاتی را نیز فراموش نکنید) تا تبدیل به 5 ساعت در هفته شود

دو نکته مهم :

1 - تقسیم انرژی و حفظ آن تا روز کنکور هنر بسیار مهمی است که می توانید آن را به راحتی و با هفته ای 4 - 6 ساعت ایجاد کنید . در این زمان باید بدون کنکور زندگی کنید و کاری را انجام دهید که از آن لذت ببرید .

2 - هر روز قبل از شروع به مطالعه بر اساس نام درسهایی که از قبل معین کرده اید . باید ساعت شروع و پایان مبحث ، ممنبع ، تعداد تست و ... را به طور دقیق معین کنید . یعنی مثلا بگویید از ساعت ... الی ... فیزیک مبحث سینما تیک را از روی ... مطالعه میکنم و 30 تست می زنم و این کار را در ابتدای روز تا آخرین واحد انجام می دهم .

اصول برنامه ریزی و برنامه ریزی اصولی

- ماهیانه چقدر حقوق می‌گیری؟

- حدود 400 تا 500 هزار تومان.

- خرج‌هات رو پوشش می‌ده؟ راحت زندگی می‌كنی با این درآمد؟

- آره، چون حواسم هست كه كجا و چقدر خرج كنم كه آخرش كم نیارم. تازه ماهیانه حدود 80 هزار تومان هم پس‌انداز می‌كنم!

آخه مگه می‌شه؟

- آره چرا نمی‌شه؟ ببین 180 هزار تومان رو می‌دهم اجاره، 30 هزار تومان هزینه رفت و آمد دارم، 20 هزار تومان...

تجربه ثابت كرده كه واقعا با حساب و كتاب و برنامه‌ریزی كردن می‌شود با حداقل امكانات حداكثر بهره‌برداری را از منابع در دسترس كرد. حتی می‌شود در پایان كار مقداری را هم به‌عنوان پس‌انداز كنار گذاشت. تمام اتفاقات زندگی ما امكان بهینه شدن را دارند؛ خواب، تغذیه، تفریح، تحصیل، كار و... همه و همه جزو همان اتفاقات مهم زندگی ما هستند كه می‌توان با كمی برنامه‌ریزی و نكته‌سنجی و ریز‌بینی به عالی‌ترین نحو ممكن پیش بروند. با این مقدمه كوتاه گریزی نه‌چندان كوتاه به اصل مطلب می‌زنیم!اكثر دانش‌آموزان پیش‌دانشگاهی در ابتدای راه خود دچار نوعی سردرگمی و نگرانی از بابت درس خواندن می‌شوند، نمی‌دانند به چه مقدار و چگونه باید درس بخوانند. نمی‌دانند این شیوه‌ای را كه در پیش گرفته‌اند باید ادامه دهند یا نیازمند تغییر در آن هستند. نمی‌دانند چگونه خود را به مطالعه كردن عادت بدهند، نمی‌دانند چگونه جدیت خود را افزایش دهند و از زمان‌های تلف شده روزانه خود استفاده بهینه‌تری بكنند. سعی می‌شود كه در این مقاله با رعایت اختصار به پاسخ این سوالات بپردازیم، به این امید كه گره‌گشای مشكلات شما عزیزان باشد.ببینید، مساله را خیلی ساده بدینگونه بیان می‌كنیم كه شما فرض كنید كه A مقدار انرژی در این سال دارید و باید آن را به صورت بهینه مصرف كنید. باید یاد بگیرید كه خرج كردن انرژی خود را مدیریت كنید و بتوانید در تمام مسیر، انرژی گام برداشتن داشته باشید، به بیان دیگر بتوانید آهسته و پیوسته تا پایان راه قدم بردارید. در ابتدا باید با هم تمرین كنیم كه دیدمان را از كوتاه‌مدت و به بیان ساده‌تر دیدگاه شب امتحانی درس خواندن به دیدگاه بلند‌مدت تغییر دهیم. باید بتوانیم برای امتحان ماه آینده‌مان از همین امروز شروع به درس خواندن كنیم و به صورت كم‌كم و گام به گام به مطالعه مباحث آزمون بپردازیم.

اما از آنجا كه همه ما انسان‌ها نیازمند این هستیم كه به فاصله‌های كوتاه‌تری از نتیجه كارمان با خبر شویم و یك بازخورد از فعالیت‌هایمان داشته باشیم باید در عمل این هدف بلند‌مدت خود را به اهداف میان مدت و اهداف كوتاه مدت تقسیم اهداف میان مدت ما را برنامه‌های آزمون تعیین می‌نمایند و اهداف كوتاه مدت همان برنامه‌های هفتگی است كه شما دانش‌آموزان باید برای خود تنظیم نمایید و به اجرای دقیق آنها بپردازید. اهمیت دید كامل و بلند‌مدت داشتن از همان اهداف بلند مدت به اهداف كوتاه مدت تسری می‌یابد و شما باید بدانید كه اگر برنامه‌های روزانه و به تبع آن برنامه‌های هفتگی و ماهیانه خود را به درستی انجام ندهید، به آن هدف كلی خود دست نخواهید یافت.

اما ویژگی‌های یك برنامه مناسب چیست؟

همه شما بایستی توجه داشته باشید كه یك برنامه خوب برنامه‌ای است كه متناسب با توانایی‌ها و عادت‌های مطالعاتی شما باشد، نه یك نسخه كلی و ثابت. همیشه برنامه‌های یكسان و كپی شده مرا به یاد دو دسته از آدم‌ها می‌اندازد؛ دسته اول آدم‌هایی كه این فال‌ها و طالع‌بینی‌های كتاب‌ها را با اعتقادی راسخ می‌خوانند و از ویژگی‌های شخصیتی خودشان با آب و تاب تمام تعریف می‌كنند و دسته دوم افرادی كه با اعتماد به نفس كامل رژیم‌های غذایی محاسبه شده افراد دیگر را می‌گیرند و از آن پیروی می‌كنند و اتفاقا نتیجه برعكس می‌گیرند!! آخر یكی نیست به این بندگان خدا بگوید كه مگر می‌شود كه متولدین یك ماه در یك روز به‌طور ثابت دچار یك گرفتاری یكسان بشوند و یا همگی بیمار شوند و یا همگی جواب مثبت از شركتی كه در آن درخواست استخدام داده‌اند، بشنوند؟! یا اینكه مگر می‌شود برای یك رژیم غذایی سن، جنس، قد، وزن و هزار و یك فاكتور دیگر را نادیده گرفت و از آن استفاده كرد؟!

دوستان، همه شما بدانید كه بهترین برنامه، برنامه‌ای است كه خود شما با‌توجه به عادات مطالعاتی‌تان می‌نویسید. چون این برنامه تنها برنامه‌ای است كه قابل اجرا می‌باشد، دلیل آن هم این است كه با توانایی‌ها و عادات شما منطبق است.

برنامه‌تان را طوری تنظیم نمایید كه بتوانید آن دید بلند‌مدت را در تمام مدت مد‌نظر داشته باشید به اینگونه كه انرژی‌تان را طوری صرف كنید كه كل روزهای هفته را با انرژی و با كیفیت مطالعه كنید و با نگاهی متفاوت‌تر انرژی خود را در طول روز طوری صرف نمایید كه كل روز را به‌خوبی مطالعه كنید. اینطور نباشد صبح را درس بخوانید ولی دیگر عصر و شب را به بطالت بگذرانید.

برای شروع، یك هفته كاری‌تان را ثبت كنید (با تمام جزئیات)، كه در هفته آینده كه می‌خواهید برنامه‌ریزی را شروع كنید یك تجربه مكتوب را در پیش چشمانتان داشته باشید و بر طبق آن برنامه‌ریزی كنید، این كار باعث می‌شود كه شما نسبت به ریزه‌كاری‌های عادات مطالعاتی‌تان آگاه شوید و بدانید كه چه موقع از روز بیشتر چه درس‌هایی را می‌خوانید و بعد از خواندن چه درس‌هایی به استراحت بیشتر نیاز دارید. متوجه می‌شوید كه اگر درس‌های اختصاصی را در ساعات پایانی روز بخوانید بازدهی كمتری خواهید داشت و به خستگی شما اضافه می‌كند. در می‌یابید كه در طول روز چند درصد زمان بیداری خود را به‌صورت مفید به درس خواندن می‌پردازید. وقت‌های تلف شده خود را پیدا می‌كنید و می‌توانید برای مدیریت كردن آنها برنامه‌ریزی نمایید. یادتان باشد ما منكر این نیستیم كه شما به استراحت و تفریح نیاز دارید بلكه باور ما این است كه هر كاری را باید به جایش و با برنامه‌ریزی قبلی انجام داد تا به نتیجه كار شما لطمه‌ای وارد نشود و در انتهای كار ناگهان متوجه عقب‌افتادگی‌های جبران ناپذیر خود نشویم.

با برنامه‌ریزی درس و استراحت درست، كیفیت مطالعه شما حفظ می‌شود. می‌توان این موضوع را به صورت نمودار بیان نمود كه دو نوع مطالعه منظم و برنامه‌ریزی شده همراه با استراحت كافی را با مطالعه نامنظم و بدون برنامه‌ریزی مقایسه می‌نماید:

میزان ساعات مطالعه - طول زمان (روز) - افت به‌دلیل نزدیك ظهر بودن! - مطالعه بدون برنامه - مطالعه با برنامه تفاوت در بین دو نوع مطالعه بالا از زمین است تا آسمان! در مطالعه با برنامه، كیفیت مطالعه بسیار بالا همراه با یك نوع رضایت درونی است اما در مطالعه بدون برنامه، كیفیت مطالعه پایین همراه با یك دلسردی و خستگی و بی‌حوصلگی كاملا مشهود، كه این بی‌حوصلگی و دلسردی‌های متفاوت باعث خستگی مفرط و دلسردی مزمن در دانش‌آموز می‌شود كه كم‌كم او را به سوی نا‌امیدی و رها كردن درس سوق می‌دهد. در یك جمع‌بندی كلی باید بگوییم كه سعی كنید دامنه نوسانات مطالعاتی شما خیلی زیاد نباشد كه از این مشكل نا‌امیدی و دلسردی رهایی یابید. یعنی هیچگاه سعی نكنید به اجرای برنامه‌های هیجانی و یكدفعه‌ای بپردازید.

برای برنامه‌ریزی هفتگی بهتر است كه در ابتدا به محاسبه ساعت‌های مورد نیاز خود برای انجام تكالیف جاری خود به‌صورت تخمینی بپردازید و سپس ساعت‌های اضافه‌تر مورد نیاز و همچنین ساعات اضافه برای تست‌زنی را به آنها اضافه كنید و این ساعت‌های كلی را با یك درصد مناسب بین عمومی‌ها و اختصاصی‌هایتان تقسیم نمایید مثلا 30٪ را به عمومی‌ها و 70٪ را به اختصاصی‌ها تخصیص دهید و سپس این ساعت‌های عمومی و اختصاصی را با‌توجه به اهمیت دروس و حجم تكالیف و قوت ضعف خودتان بین دروس مختلف تقسیم كنید. سپس ساعت‌های مطالعه هر درس را كه باید در طول یك هفته مطالعه شود به بسته‌های 1 یا 5/1 یا 2 یا 5/2 ساعته تقسیم نمایید و آنها را در طول هفته پخش كنید.

تاكید می‌كنیم كه تمام همت و تلاشتان را به كار بندید تا به برنامه‌ریزی خود عمل نمایید و این تعهد را در خود ایجاد كنید. این تعهد باعث می‌شود كه شما به تمامی كارهایتان به موقع بپردازید و از استراحت‌ها و تفریحاتتان به نحو احسن لذت ببرید و استفاده كنید همچنین با این كار، زمان‌های تلف شده شما به حداقل می‌رسد. امید است كه با این توضیحات هر چند مختصر توانسته باشم اصول درست برنامه‌ریزی كردن را برای شما بازگو نمایم و شما نیز با استفاده از این راهكارهای ساده به نتایج چشمگیری در وضعیت درسی خود دست یابید.

منبع: سایت مرکز مشاوره